Patron

Mikołaj Kopernik (Nicolaus Copernicus) (1473 – 1543)

W Toruniu dnia 19 lutego 1473 roku przyszedł na świat Mikołaj Kopernik. Ojciec słynnego astronoma, też Mikołaj, przybył z Krakowa do Torunia w połowie XV wieku. Był zamożnym kupcem i dał się poznać jako niezmiernie solidny, pracowity i przedsiębiorczy człowiek. Jego dobre imię pozwoliło mu na małżeństwo z Barbarą Watzenrode, kobietą wywodzącą się z szanowanej rodziny szlacheckiej, mającej bogate tradycje intelektualne. 

Mikołaj, syn, był czwartym dzieckiem państwa Koperników, przyszedł na świat w domu nr 17 przy ulicy nazwanej dzisiaj jego imieniem, a wówczas noszącej imię Św. Anny. Ochrzczony został w kościele Św. Jana w Toruniu. W jego pobliżu znajdowała się Szkoła Świętojańska, do której uczęszczał mały Mikołaj, ucząc się na początku czytania, pisania oraz śpiewu kościelnego, a w późniejszym okresie także gramatyki, retoryki, dialektyki oraz geografii i geometrii.

Latem 1483 roku, z powodu zarazy panującej w mieście, zmarł ojciec Mikołaja. Od tego czasu jego edukacją i wychowaniem zajął się brat matki, Łukasz Watzenrode. Łukasz, przyszły biskup warmińskim, pokierował losami Mikołaja, zapisał go do szkoły katedralnej we Włocławku będącej filią Akademii Jagiellońskiej. Szkoła ta cieszyła się doskonałą sławą, wykładali w niej prawie wyłącznie magistrowie i bakałarze krakowscy. Astronomii i astrologii nauczał kanonik Mikołaj Wodka z Kwidzyna, medyk i astrolog kapituły włocławskiej, wybitny astronom i znawca gnomoniki - teorii zegarów słonecznych.

Następne lata edukacji Kopernik spędził  w Krakowie, do którego przybył wraz z bratem Andrzejem jesienią 1491 roku. W tym mieście, będącym pod silnym wpływem humanizmu włoskiego, przyszły astronom spotkał się z wieloma nowymi dla siebie poglądami i teoriami. Na Akademii Jagiellońskiej słuchał wykładów z geografii matematycznej, astronomii sferycznej, podczas których rozpatrywano argumenty przemawiające za tym, że ziemia nieruchomo tkwi w środku wszechświata. Tutaj poznał również geometrię Euklidesa. Powracał potem często do niej twierdząc, że „do nauki astronomii konieczna jest doskonała znajomość całego Euklidesa”. Duży wpływ na zmianę sposobu myślenia Kopernika o astronomii i próbę stworzenia nowej koncepcji miało także dzieło Jerzego Peurbacha „Nowe Teoretyki Planet”. W Akademii Jagiellońskiej wykładano astronomię w sposób znacznie odbiegający od tego, jaki przyjęto w średniowieczu; wykładowcy odeszli od dogmatycznego traktowania kosmologii; wykłady ich odznaczały się krytycyzmem, swobodą wyboru tematu i odwagą w przedstawianiu zagadnień kontrowersyjnych. Ta swoboda oczarowała młodego Kopernika, znalazł godnych siebie mistrzów i przyjaciół.

Edukację w Krakowie Kopernik zakończył w roku 1495. Wrócił, wezwany przez Łukasza Watzenrode, na Warmię w celu objęcia we Fromborku kanonii po zmarłym Johannesie Czannowie. Zamierzenie to jednak nie dochodzi do skutku i rok później udaje się do Bolonii, ponownie zabierając ze sobą brata Andrzeja.

Podróż do Bolonii miała związek z przygotowywaniem się Kopernika do pełnienia funkcji administratora dóbr kościelnych i podjęciem studiów z zakresu prawa kanonicznego. Kolejne lata spędza Mikołaj we Włoszech, studiując prawo w Bolonii i medycynę w Padwie. Edukację w tych dziedzinach nauki zakończył w roku 1503 w Ferrarze obroną przewodu doktorskiego z prawa kanonicznego. Pobyt Kopernika we Włoszech istotny był także z powodu poznania  wybitnego astronoma, Domenico Maria di Novara, który ugruntował w Mikołaju zamiłowanie do astronomii i gwiazd.

Lata 1503-1512 Kopernik spędził na Warmii. Zamieszkała na stałe w zamku w Lidzbarku, zajmując się sprawami administracyjno-politycznymi biskupstwa. Był to czas jego intensywnej działalności publicznej. Mikołaj uczestniczył w zjazdach stanów pruskich. Opracował traktat monetarny, udowadniając, że dobra moneta wypierana jest z obiegu przez gorszą. Był współtwórcą pierwszych map Warmii, Prus Królewskich, Zalewu Wiślanego i Królestwa Polskiego. Otrzymywał również zaproszenia wyższych władz kościelnych w Rzymie do współpracy przy projekcie reformy kalendarza. Istnieją przypuszczenia, że w Lidzbarku stworzył dzieło „Komentarzyk o hipotezach ruchów niebieskich”, którego nigdy drukiem nie ogłosił, ale rozpowszechniał w odręcznych odpisach. Dzieło to zawierało  wszystkie główne tezy rozwinięte później w „De revolutionibus orbium coelestium”.

W roku 1512, po śmierci wuja Łukasza Watzenrode, Kopernik przeniósł się do Fromborka, a cztery lata później do Olsztyna, gdzie zostaje wybrany administratorem dóbr kapitulnych. Zasłużył się dla tego miasta w sposób znaczący, w roku 1521 przygotował miasto i zamek olsztyński do obrony przed zbliżającymi się Krzyżakami. Dzięki jego działaniom miasto nie zostało zdobyte. Jeszcze w tym samym roku Mikołaj został wybrany na stanowisko Komisarza Warmii, a dwa lata później (1523) objął posadę generalnego administratora diecezji warmińskiej. Sprawowana funkcja przyczyniła się do jego powrotu do Fromborka, gdzie pozostał do śmierci. Pobyt we Fromborku sprzyjał pracy nad dziełem o wszechświecie. Do obserwacji planet używał narzędzi znanych już w starożytności: triquetrum, astrolabium oraz kwadratu słonecznego. W 1539 roku, w celu zaznajomienia się z teorią Kopernika, przybył do Fromborka Jerzy Joachim Retyk (Rheticus), profesor matematyki w Wittenberdze. Namówił Kopernika do opublikowania drukiem jego odkrycia i zabrał rękopis dzieła „De revolutionibus orbium coelestium libri VI” do Norymbergi. Druk dzieła ukończono dopiero w 1543, na krótko przed śmiercią Kopernika. Dzieło dedykowane było papieżowi Pawłowi III. Drugie, niezmienione wydanie dzieła pochodzi z 1566. W kolejnych wydaniach trzecim (1617) i czwartym (1640) zawarte są, dodane później, objaśnienia. W 1854 roku „De revolutionibus” zostało wydane po raz pierwszy w języku polskim według tłumaczenia Jana Baranowskiego. 

Heliocentryczna teoria Kopernika była przewrotem w nauce, choć zasadnicza myśl tej teorii była rozważana już w starożytności, to odrzucano hipotezę o ruchu ziemi. Wiedza z zakresu astronomii, medycyny, prawa kanonicznego, administracji a nawet architektury świadczy o szerokich horyzontach i zainteresowaniach Kopernika, co wpisuje się w ideały epoki, w której żył i tworzył.

Zmarły 21 maja 1543 roku Mikołaj Kopernik został pochowany w podziemiach katedry fromborskiej.